Od kilku lat jesteśmy świadkami imponującego renesansu immunoterapii polegającego na wykorzystaniu nowych strategii terapeutycznych w leczeniu nowotworów złośliwych.
Jarosław Gośliński, Redaktor naczelny portalu onkologicznego zwrotnikraka.pl oraz immuno-onkologia.pl
Do praktyki klinicznej udało się wprowadzić przeciwciała monoklonalne anty-CTLA-4 oraz skierowane przeciwko PD-1/PD-L1. Dzięki immunoterapii uzyskano istotną poprawę wyników leczenia chorych na zaawansowanego czerniaka, niedrobnokomórkowego raka płuca, raka nerki, raka płaskonabłonkowego regionu głowy i szyi oraz nowotwory hematoonkologiczne. Część z najnowszych terapii jest już dostępna w ramach programów lekowych dla polskich Pacjentów, w niektórych wskazaniach nadal czekamy na refundację lub rozszerzenie dostępu do cząsteczek.
Pierwsze koncepcje dotyczące powiązania układu odpornościowego z procesem rozwoju raka powstały na przełomie XIX i XX wieku. W 1983 roku William Coley zaobserwował, że niektóry typy nowotworów mogą ulegać spontanicznej remisji u pacjentów, u których wystąpiły infekcje bakteryjne. Nikt nie spodziewał się, że wspomniane badania zaowocują w przyszłości dynamicznym rozwojem immuno-onkologii – nowej strategii leczenia raka.
Punktem zwrotnym okazało się scharakteryzowanie koncepcji wybiórczej blokady punktów kontrolnych (check-points) stanowiących swoiste hamulce układu odpornościowego. To właśnie immunoterapia oparta na stosowaniu przeciwciał monoklonalnych modyfikujących aktywność punktów kontrolnych okazała się przełomem w onkologii.
Wstępne dane na temat skuteczności inhibitorów punktów kontrolnych dotyczyły czerniaka. Ipilimumab był pierwszym lekiem dla którego w badaniu III fazy wykazano wydłużenie czasu przeżycia całkowitego chorych na rozsianego czerniaka. W 2015 roku doszło do rejestracji dwóch kolejnych cząsteczek: niwolumabu i pembrolizumabu. Ty samym immuno-onkologia przestała być jedynie obszarem teoretycznych rozważań naukowych, a weszła do codziennej praktyki leczniczej.
Immunoterapia – w przeciwieństwie do tradycyjnej chemioterapii – nie działa bezpośrednio na komórki nowotworowe, ale reaktywuje odporność i naturalne siły obronne organizmu. Z tego powodu leczenie immunologiczne nie zaburza procesów namnażania się zdrowych komórek i wiąże się wystąpieniem mniejszej liczby działań niepożądanych.
Z osiągnięć nowoczesnej medycyny mogą korzystać również polscy Pacjenci. Immunoterapia jest refundowana w ramach programów lekowych w leczeniu zaawansowanego czerniaka, niedrobnokomórkowego raka płuca, raka nerki, raka płaskonabłonkowego głowy i szyi oraz chłoniaka Hodgkina. Kryteria kwalifikacji do programów lekowych są restrykcyjne i nie wszyscy chorzy je spełniają. Niektórzy pacjenci poszukują dostępu do najnowszych leków poprzez udział w badaniach klinicznych lub procedurę Ratunkowego Dostępu do Technologii Lekowych (RDTL).
W najbliższych latach będziemy świadkami dalszego rozwoju immuno-onkologii oraz rejestracji kolejnych cząsteczek immunokompetentnych w nowych obszarach terapeutycznych. Do najnowszych trendów związanych z immunoterapią nowotworów należą: równoczesne stosowanie dwóch cząsteczek immunokompetentnych (tzw. combo); immunochemioterapia (dołączenie immunoterapii do klasycznej chemioterapii); stosowanie immunoterapii jako leczenia adjuwantowego (uzupełniającego zabieg chirurgiczny) oraz wykorzystanie immunoterapii w leczeniu konsolidującym (niedrobnokomórkowy rak płuca w III stadium).